ทฺวีสุ สจฺเจสูติ ทฺวีสุ สจฺเจสุ วิสยภูเตสุ , ตานิ จ อุทฺทิสฺส อสมฺโมหปฏิเวธวเสน ปวตฺตมาโน หิ มคฺโค เต อุทฺทิสฺส ปวตฺโต นาม โหตีติฯ ตีณิ ทุกฺขสมุทยมคฺคสจฺจานิฯ กิจฺจวเสนาติ อสมฺมุยฺหนวเสนฯ เอกนฺติ นิโรธสจฺจํฯ อารมฺมณวเสนาติ อารมฺมณกรณวเสนปิ อสมฺมุยฺหนกิจฺจวเสนปิ ตตฺถ ปฏิเวโธ ลพฺภเตวฯ ทฺเว สจฺจานีติ ทุกฺขสมุทยสจฺจานิฯ ทุทฺทสตฺตาติ ทฏฺฐุํ อสกฺกุเณยฺยตฺตาฯ โอฬาริกา หิ ทุกฺขสมุทยา, ติรจฺฉานคตานมฺปิ ทุกฺขํ, อาหาราทีสุ จ อภิลาโส ปากโฏฯ ปีฬนาทิอายูหนาทิวเสนปิ ‘‘อิทํ ทุกฺขํ, อิทํ อสฺส การณ’’นฺติ ยาถาวโต ญาเณน โอคาหิตุํ อสกฺกุเณยฺยตฺตา ตานิ คมฺภีรานิฯ ทฺเวติ นิโรธมคฺคสจฺจานิฯ ตานิ สณฺหสุขุมภาวโต สภาเวเนว คมฺภีรตาย ยาถาวโต ญาเณน ทุโรคาหตฺตา ‘‘ทุทฺทสานี’’ติฯ

โสตาปตฺติยงฺคาทิจตุกฺกวณฺณนา

[311] โสโต นาม อริยโสโต ปุริมปทโลเปน, ตสฺส อาทิโต สพฺพปฐมํ ปชฺชนํ โสตาปตฺติ, ปฐมมคฺคปฏิลาโภฯ ตสฺส องฺคานิ อธิคมูปายภูตานิ การณานิ โสตาปตฺติยงฺคานิฯ เตนาห ‘‘โสตา…เป.… อตฺโถ’’ติฯ สนฺตกายกมฺมาทิตาย สนฺตธมฺมสมนฺนาคมโต, สนฺตธมฺมปเวทนโต จ สนฺโต ปุริสาติ สปฺปุริสาฯ ตตฺถ เยสํ วเสน จตุสจฺจสมฺปฏิเวธาวหํ สทฺธมฺมสฺสวนํ ลพฺภติ, เต เอว ทสฺเสนฺโต ‘‘พุทฺธาทีนํ สปฺปุริสาน’’นฺติ อาห ฯ สนฺโต สตํ วา ธมฺโมติ สทฺธมฺโมฯ โส หิ ยถานุสิฏฺฐํ ปฏิปชฺชมาเน อปายทุกฺเข, สํสารทุกฺเข จ อปตนฺเต ธาเรตีติ เอวมาทิ คุณาติสยโยควเสน สนฺโต สํวิชฺชมาโน, ปสตฺโถ, สุนฺทโร วา ธมฺโม, สตํ วา อริยานํ ธมฺโม, เตสํ วา ตพฺภาวสาธโก ธมฺโมติ สทฺธมฺโม, ‘‘อิธ ภิกฺขุ ธมฺมํ ปริยาปุณาตี’’ติอาทินา (อ. นิ. 5.73) วุตฺตา ปริยตฺติฯ สา ปน มหาวิสยตาย น สพฺพา สพฺพสฺส วิเสสาวหาติ ตสฺส ตสฺส อนุจฺฉวิกเมว ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘สปฺปายสฺส เตปิฏกธมฺมสฺส สวน’’นฺติฯ โยนิโสมนสิกาโร เหฏฺฐา วุตฺโต เอวฯ ปุพฺพภาคปฏิปตฺติยาติ วิปสฺสนานุโยคสฺสฯ